فرازو فرود نشریه ای که صدای گیلان بود!

پالیز پارسا

جریده «خیرالكلام» اول مرداد 1286 خورشیدی در رشت متولد شد. از آن زمان نشریات زیادی طلوع و غروب كردند. هر‌كدام از این رسانه‌ها، بخشی از تاریخ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی حاكم بر كشور و گیلان را در صفحات خود گنجانده‌اند. 10سال بعد از خیرالكلام، نشریه ای در فضای ملتهب گیلان متولد شد كه‌تریبون رسمی یك جنبش انقلابی در جنگل‌های گیلان بود.«جریده جنگل» زمانی متولد شد كه نه تنها كشور بلكه همسایه شمالی گیلان دستخوش تحولات بود. این جریده انعكاس صدای جنبش انقلابی جنگل به رهبری میرزا كوچك خان بود.این نشریه در 2 سال منتشر شد. در سال اول تنها 31 شماره و در سال دوم تنها 4 شماره انتشار پیدا كرد و پس از دوره دوم و انشعاب فكری در نهضت، متاثر از انقلاب روسیه، عملا انتشار نشریه جنگل متوقف شد.

صدای انقلاب جنگل در كسما

بر اساس نوشته‌های ابراهیم فخرایی در مقدمه انتشار 31 شماره نخست نشریه جنگل «نشریه سنگی حاوی افكار و عملیات جنگلی‌ها، كه هفته ای یك بار در كسما طبع و انتشار می‌یافت، «جنگل» نام داشت. این روزنامه كه به خط علی حبیبی و مساعی وی به‌وجود آمده بود... زیر نظر غلامحسین نویدی كسمایی اداره می‌شد و از شماره دوم به بعد حسین كسمایی، مجاهد معروف دوران مشروطیت، مدیریتش را برعهده گرفت.»براساس یادداشت‌های فخرایی، «‌حسین كسمایی» تا شماره 13 رسما مدیر جریده جنگل بود ولی از شماره 9 به بعد این شاعر مشروطه خواه، عملا كناره‌گیری کرد و اداره جریده جنگل دوباره به نویدی واگذار شد. اما نشریه جنگل چه مطالبی را منتشر و چه اهدافی را دنبال ‌می كرد؟

استقلال كشور و اتحاد اسلام

یك پژوهشگر گیلانی به محتوای نشریه جنگل در دوره‌های مختلف اشاره می‌كند و به همشهری می‌گوید: مطالعه شماره‌های جریده جنگل نشان می‌دهد محتوای مطالب بنا به شرایط زمان و حوادثی كه در طول نهضت رخ داده؛ تغییر كرده است.
«هوشنگ عباسی» شكل‌گیری هسته اولیه نهضت را بر اساس اندیشه «هیأت اتحاد اسلام» یادآور می‌شود و می‌افزاید: در دوره اول انتشار، اندیشه هیأت اتحاد اسلام بر فضای فكری نشریه غالب بود. یك دوره «نویدی» مدیر مسئول جریده جنگل بود و در «كسما» چاپ می‌شد.سردبیر ماهنامه ره آورد گیل درباره محتوای جریده جنگل بیان می‌كند: در مقطع اول مطالب «جنگل» بیشتر اخبار و وقایع رخ داده در شهر و همچنین اعتراضات خود مردم را منعكس می‌كرد و حالت تبلیغی علیه استبداد روسیه و انگلیس را داشت. مثلا در یك شماره اشاره دارد به خرابی‌های رشت بعد از بمباران رشت و آتش زدن عمارت‌ها از سوی برخی سربازان انگلیسی و مانند آن. موضوع دیگر تعمیق اهداف هیأت اتحاد اسلام بود كه شعارشان حفظ استقلال و تمامیت ارضی ایران و كوتاه كردن دست بیگانگان از منابع ایران بود.وی با اشاره به انشعاب فكری در بدنه نهضت تصریح می‌كند: در مرحله بعد كه نهضت تعمیق پیدا كرد. كار از دست هیأت اتحاد اسلام خارج شد و گروه‌های فكری دیگری نظیر احسان‌الله‌خان و خالو قربان آمدند؛ ایدئولوژی فكری جنگل هم تغییر كرد و با ماهیت و محتوای جدید منتشر شد.این پژوهشگر یادآوری می‌كند: در دوره‌های مختلف و با تغییر مدیریت جریده جنگل، ایدئولوژی غالب بر محتوای نشریه هم تأثیر گذاشت. مثلا با مطالعه اساسنامه و مرامنامه جنگلی‌ها بر اساس تفكر هیأت اتحاد اسلام ، خواسته‌ها عمومی‌تر و شعار عمده مبارزه با بیگانگان و حفظ استقلال كشور بود ولی بعد از ورود گروه‌های مختلف، خواسته‌ها هم تغییر كرد.

بعد از آغاز نهضت

یك پژوهشگر دیگر در حوزه تاریخ نهضت جنگل نیز در این باره می‌گوید: نشریه جنگل یك سال و 10ماه بعد از آغاز نهضت متولد شد.مهندس «روبرت واهانیان» به همشهری می‌افزاید: اول شوال سال 1333 قمری، مقارن با 20مرداد 1294 خورشیدی، زمانی است كه میرزا كوچك خان و همراهانش رسما به جنگل‌های تولم وارد شدند. اگر این تاریخ را مبنای نهضت بدانیم، اولین شماره نشریه جنگل دقیقا یك سال و ده ماه بعد از آغاز انقلاب جنگل منتشر شد.
وی ادامه می‌دهد: انتشار 31 شماره سال اول «جنگل» دقیقا به مدت 2 هفته كمتر از یك سال، به‌صورت نامنظم ادامه داشت و به عبارت دقیق‌تر، شماره اول از سال اول در تاریخ یكشنبه19شعبان1335 قمری مقارن با 20 خرداد 1296 خورشیدی منتشر شد و شماره 31 از سال نخست، مقارن با 6 خرداد 1297 انتشار یافت.

خبرنامه ای از وقایع روز

وی ضمن بررسی خبرهای دوره نخست جنگل می‌گوید: نشریه جنگل بیشتر خبرنامه بود و در شماره اول قید شده كه «‌...می خواهیم اظهارات خود را از نظر افراد ملت بگذرانیم، شاید بدینوسیله افكار عمومی را متوجه ساخته با ما همناله شوند.» همچنین تحلیل نهضت، اوضاع و شرایط روز و خواسته‌های نهضت را می‌توان از مطالب مندرج و به‌خصوص سرمقاله‌های جریده جنگل دریافت.واهانیان می‌افزاید: جنگلی‌ها در سرمقاله شماره 28 جریده به صراحت اعلام كرده‌اند كه طرفدار استقلال ایران هستند «ما قبل از هر‌چیز طرفدار استقلال مملكت ایرانیم. ... ما بنام اتحاد اسلام قیام كردیم و با این جمعیت مقدس منتسبیم...»
این پژوهشگر بیان می‌كند: در طول انتشار دوره اول روزنامه جنگل، تحولات سیاسی زیادی در منطقه رخ داد که مهم‌ترین آنها سقوط كابینه موقت در روسیه و افتادن قدرت به دست بلشویك‌ها بود. این رخداد مقارن با شماره‌های 14 و 15 «جنگل» بود و در واقع انقلاب، تحولاتی بنیادی را در نهضت ایجاد كرد.

صلحِ اتحاد اسلام و تعطیلی جنگل

این محقق اظهار می‌كند: بی شك واقعه مهمی رخ داد كه جنگل آزادانه در رشت چاپ و منتشر می‌شد. این واقعه، قرارداد صلح بین نمایندگان اتحاد اسلام از یك طرف و نمایندگان قشون انگلیس از طرف دیگر بود كه متن آن در شماره دوم سال دوم به‌طور كامل چاپ شده است. این قرار داد در واقع سندی است بر كناره‌گیری گروه كثیری از بزرگان هیأت اتحاد اسلام از صحنه مبارزه و اولین ضربه بود برای فروپاشی اتحاد میان مبارزان جنگل. از شماره سوم دور دوم به بعد روزنامه جنگل كه از همان ابتدا رخدادهای مهم داخلی و خارجی را منعكس می‌كرد، به یكباره از محتوای سیاسی تهی شد و به روزنامه ای خشك و خالی بدل شد و چه بسا دلیل توقف همیشگی انتشار آن از شماره 4 به بعد بی خواننده بودن روزنامه باشد.